Sa’ilia o Sāmoa ile fa’afanua

Tagata’ese ‘Ailililo 5. - Vaega1.2

Translated by Lauano Ati Ilaoa

O Mata’afa sa nofo sauni e tau. O ia o se tagata tino lelei ma le maluali’i toe lalelei ona foliga. O ona suafa sa aofia ai Tupua, Malietoa ma To’oa. Ma e pei lava o suafa matai uma, e iai sootaga o ia suafa tetele i eleele ma fanua o aiga ma nu’u, ma sa ia Mata’afa le pule i se vaega tele o eleele o Apia ma nuu tuaoi. Ole vaveao ole aso 18 o Tesema 1888, pe ua silia laititi i se masina talu le osofaiga a le Adler o Apolima, na auina ane ai i uta mai le isi manuao Siamani ole Olga ni tagata se to’a 80 ma tulauele’ele ai ile matafaga i sasae o le taulaga o Apia. O le i si to’a 40 o fitafita mai le olga, na auina atu ile talafai i sasae i ni va’a laity; ole fa’amoemoe ia o’o atu ile afioaga o Vailele, pe tusa ole fitu kilomita le mamao i saute sasae o Apia, ona sa o latou masalomia, o i’inā sa iai Matā’afa. 18 December 1888, Olga landed 80 men on the eastern shore of Āpia harbour. Another 40 were sent east along the coast in small boats. Vailele, seven kilometres south east of Beach Road, was the objective; Mata’afa was thought to be there.

O le ali’i ‘Kapeteni’ Siamani o Kurt Hufnagel, le pule o se tasi o fa’atoa’aga tele, na ia fa’atonuina lana aufaigaluega o tagata leipa na aumaia mai NiuKini, lea ua igoa nei ia Papua Niu Kini, ina ia o latou lagolagoina ma fesoasoani i le fitafita a Siamani. I se tasi o tusitusiga a le alii o Tusitala (Robert Louis Stevenson), na ia fa’amauina ai se fa’amatalaga mai se sui ole itu’au a Mata’afa, ‘ ole tafa o ata, le vaitaimi e faaigoaina ile taimi o taua a tagata fa’apaupau, ole itula o se osofaiga pogisa’. O le taimi ua goto le masina, sa iloga ona mata’alia ai le itu’au a Mata’afa ma o latou osofa’ia ai i uāfana ia va’a a’o taumafai e tulau’ele’ele ane ile matafaga ma fitafita Siamani. Sa feosofi ile sami fitafita pe tusa ole limasefulu le aofa’i o lo’o la’ei o latou toniga fa’apeleue lanumoana, ma o latou fa’aaogaina le va’a e fai ma talitā mai pulufana, ao taumafai latou e agai ane ile matafaga. Na sūsū ile sami ututau o latou fana. Na taunu’u lava i latou ile fale o Hufnagel, e tua ile sami ae ua si’omia i isi itu e tolu.